Ερμής Ο Τρισμέγιστος

Ο Ερμής Τρισμέγιστος από αρκετούς έχει θεωρηθεί ως μυθολογικό πρόσωπο. Οι αρχαίοι έλληνες πάντως ισχυρίζονταν ότι είχε βασιλεύσει στην Αίγυπτο στην απώτερη αρχαιότητα και κατά την ελληνιστική περίοδο θεώρησαν ότι ήταν ο συγγραφέας μίας σειράς σημαντικών κειμένων ( τα οποία αντιμετωπίστηκαν ως ιερά, γιατί πίστευαν ότι κατέγραφαν τα μυστικά του σύμπαντος), που είχαν να κάνουν με την αστρολογία, τον αποκρυφισμό και την μαγεία. Ήταν μία σειρά από 17 έργα, τα οποία ήταν εντόνως ηθικοπλαστικά, γραμμένα στην ελληνική και λατινική γλώσσα. Πάνω σε αυτά τα κείμενα στηρίχτηκε το θρησκευτικοφιλοσοφικο συγκριτικό κίνημα του ερμητισμού, το οποίο ήταν ο συνδυασμός των φιλοσοφιών πολλαπλών σχολών, όπως του Πυθαγόρα, του Αριστοτέλη, του νεοπλατωνισμού, των στωικών, αλλά ακόμα και του Μανιχαϊσμού και του Ζωροάστρη.

Όταν επήλθαν στην εξουσία οι Πτολεμαίοι ενδιαφέρθηκαν πολύ για την αιγυπτιακή θρησκεία και ζήτησαν να μεταφραστούν στα ελληνικά όλα τα ιερά αιγυπτιακά κείμενα ώστε να είναι ευκόλως κατανοητά από το ελληνικό κοινό. Βέβαια ο ερμητισμός στην ουσία χωριζόταν σε δύο «ταχύτητες- επίπεδα»: 1) στο δημώδες, που σχετιζόταν με την πρακτική μαγεία, η οποία πάντα ήταν προσιτή για την μάζα των ανθρώπων, και 2) σε έναν ελιτιστικό μικρό κύκλο «εκλεκτών», που ασχολούντο με τα πιο εξειδικευμένα θέματα όπως την ιατρική, τα μαθηματικά, την βοτανολογία, την ορυκτολογία και την αστρολογία , καθώς και την επίδραση που είχαν όλα αυτά πάνω στον ανθρώπινο οργανισμό. Θεωρούσαν ότι ο αστρικός μακρόκοσμος επηρέαζε άμεσα και σε καθημερινή βάση οτιδήποτε υπάρχει μέσα στον φυσικό κόσμο. Όποιος, λοιπόν, μάθαινε τις αντιστοιχίες μεταξύ στους πλανήτες, τα φυτά, τα ορυκτά και πάει λέγοντας, θα μπορούσε να τις χρησιμοποιήσει υπέρ του. Επίσης, πίστευαν ότι εάν κάποιος ακολουθούσε τις πρακτικές- θεωρίες των κειμένων αυτών και προσφέροντας στους θεούς τις «θυσίες του λόγου», θα μπορούσε ο ίδιος να μεταμορφωθεί σε θεό.

Διαβάζοντας τα ερμητικά κείμενα βλέπουμε ότι ο Ερμής ο Τρισμέγιστος πίστευε ότι το σύμπαν έχει ένα κυκλικό σχήμα. Κάτω από την επίβλεψή του υπάρχουν οι 36 Δεκανοί (= Ωροσκόποι θεοί), οι οποίοι σχετίζονται με τις υποδιαιρέσεις του ζωδιακού κύκλου. Είναι ουράνιες θεότητες- δαίμονες (για τους αρχαίους έλληνες ο δαίμονας δεν ήταν μια αρνητική οντότητα, όπως μετέπειτα για τους χριστιανούς), που επηρεάζουν καθοριστικά τη ζωή των ανθρώπων. Στον ουρανό κατά την κίνησή τους δημιουργούν «υπολειτουργούς» που τους χρησιμοποιούν για υπηρέτες τους. Ο αρχικός άνθρωπος ήταν ένα «θεϊκό ζωντανό πλάσμα» που έχει την εικόνα του θεού δημιουργού του (του Νου- Πατέρα των πάντων),που ήταν ανδρόγυνος*, και αρχικά του δόθηκε η δύναμη να δημιουργεί και ο ίδιος. Θέλοντας όμως να κατανοήσει την ουσία και την φύση όλων όσων όριζε, αποφάσισε να εισέλθει μέσα στην ύλη. Ενώ, είχε αρχικά την δύναμη να συμμετάσχει στην αθανασία των θεών, επέλεξε να εκπέσει, γινόμενος συμμέτοχος της θνητή φύση. Με αυτόν τον τρόπο ξέχασε ο άνθρωπος την αρχική του φύση και τις δυνατότητες που είχε κι έγινε σκλάβος της ύλης. 

Για τον Ερμή Τρισμέγιστο υπάρχει δρόμος επιστροφής, αν κάποιος προετοιμάζει την ψυχή του από την γη. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, όσο βρισκόμαστε εν ζωή οφείλουμε να δίνουμε μεγαλύτερη σημασία στην καλλιέργεια των πνευματικών και ψυχικών μας αρετών, παρά στο σώμα μας. Ο άνθρωπος, λοιπόν, μπορεί να οδηγηθεί πάλι στην θείωση μέσα από την απόκτηση της γνώσης, κατανοώντας πρώτα από όλα τους νόμους που διέπουν το σύμπαν και εν συνεχεία μέσα από την δική του καλλιέργεια, έχοντας αποκτήσει αυτογνωσία και αποφεύγοντας να κάνει κακό σε άλλους ανθρώπους. Μόνο μέσα από την προσπάθειά μας να εξισώσουμε τον εαυτό μας με τον θεό μπορούμε να τον κατανοήσουμε, αφού μόνο τα όμοια έλκονται και αλληλοκατανοούνται. Η αρετή, λοιπόν, η σωφροσύνη και η ευσέβεια είναι η γνώση του θεού. Συνήθως, όσοι άνθρωποι αποκτήσουν την γνώση αυτή, μετά διαχωρίζουν τον εαυτό τους από τους υπόλοιπους ανθρώπους, αφού δημιουργείται μίας μορφής αμοιβαίας αντιπάθειας αναμεταξύ τους. Οι άνθρωποι της γνώσης, επομένως, «δίνουν την εντύπωση ότι είναι τρελοί, και προκαλούν το γέλιο, καθώς μισούνται και περιφρονούνται και ίσως φονεύονται». Σε αυτό το σημείο είναι που μπορούμε να παρατηρήσουμε και μίας μορφής «ιερού μίσους» απέναντι στο ευρύ κοινό που αποτελείται από αμαθείς.

Ένας άνθρωπος μπορεί να καταφέρει να επιτύχει την «αναγέννηση» καταργώντας τις αισθήσεις του σώματος. Η δυσκολία σε αυτό ευρίσκεται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος ελέγχεται από πολλούς «τιμωρούς». Οι βασικοί είναι 12 (αν και κάτω από αυτούς υπάρχουν αναρίθμητοι άλλοι): η άγνοια, η λύπη, η ακολασία, η επιθυμία, η αδικία, η πλεονεξία, η απάτη, ο φθόνος, ο δόλος, η οργή, το θράσος και η κακία. Κάποιος μπορεί να απομακρύνει αυτούς τους τιμωρούς (ποτέ όμως όλους μαζί, αλλά έναν -έναν σταδιακά) αντικαθιστώντας τους με 10 βασικές αρετές- δυνάμεις, κάποιες εκ των οποίων είναι: η γνώση, η χαρά, η εγκράτεια, η εγκαρτέρηση (δηλαδή η δύναμη κατά της επιθυμίας), η δικαιοσύνη, η συνεργασία, η αλήθεια και το απόλυτο αγαθό. Ενδιαφέρον, επίσης, είναι ότι στην διδασκαλία του, ο Ερμής θεωρεί την τεκνοποιία ως έναν από τους πιο σημαντικούς σκοπούς της ζωής ενός ανθρώπου! Σε τέτοιο σημείο φτάνει, μάλιστα, ώστε να ισχυρίζεται ότι όσοι πεθαίνουν άτεκνοι καταδικάζονται από τον ίδιο τον Ήλιο και καταριούνται ώστε η ψυχή τους πλέον να ζει σε ένα σώμα που είναι χωρίς φύλο.

Ο ερμητισμός άκμασε ιδιαίτερα στους ελληνιστικούς χρόνους και ο Ιάμβλιχος ήταν αυτός που αργότερα προκάλεσε ξανά τον έντονο ενδιαφέρον του ευρύ κοινού για αυτόν. Κατά την επικράτηση του χριστιανισμού τον βλέπουμε να ξεχνιέται, αλλά όπως και πολλές άλλες αρχαίες ελληνικές δοξασίες και φιλοσοφίες επηρέασε βαθύτατα τους άραβες, οι οποίοι τον διέσωσαν. Μέσω, λοιπόν, αυτών έφθασε πάλι στην δύση κατά την Αναγέννηση. Για αιώνες ο ερμητισμός υπήρξε στενά συνδεδεμένος με τους αλχημιστές, όπως και εν μέρει με το χριστιανικό κίνημα των γνωστικών.